چگونه فرش دستباف قائن خریداری کنیم ؟

گام ۱ – طرحهای رایج

طرحهای رایج

صرف نظر از طرحهای پراکنده ای که در کارگاههای شهری و روستایی بافته می شود، طرحهای منطقه قائنات را به سه نوع اصلی می توان تقسیم کرد:

• طرحهای ریزه ماهی (ساده، پنج متن، لچک وترنج)
• طرحهای ربعی سعدی
• طرحهای بته جقه ای

گام ۲ – طرحهای ریزه ماهی

طرحهای ریزه ماهی

الف) ریزه ماهی ساده : در این طرح متن فاقد لچک و ترنج است و نقشهای ماهی تمام سطح قالی را می پوشاند.

ب ) ریزه ماهی پنج متن : در این طرح نیز نقش ماهی عامل اصلی تزیین متن است، وجود چهار لچک مثلثی شکل در چهار گوشه متن قالی اجباراً زمینه ای چند ضلعی بشکل لوزی را ارائه می دهد. رنگ زمینه لچکها متفاوت با رنگ زمینه اصلی نقش مهمی در گیرائی و جذب بیننده ایفا می کند.  

ج ) ریزه ماهی لچک ترنج (زمینه خورشیدی): وجود ترنجی بشکل دایره یا بیضی با ۱۶ تا ۳۲ شعاع که در محل به آن کله می گویند سبب شده تا این نقش به طرح زمینه خورشیدی موسوم شود. کلاله هایی بنام کله ترنج یا سماور و یا کشکول که در دو سر نقش خورشیدی جای می گیرد. از ویژگیهای خاص این نقش است.

قالیهای ریزه ماهی، از نقوش مربع شکل به نام قفل گاه تشکیل می شوند هر قفل گاه سطحی را که معادل ۵۱ ۵۱ رج است در برمی گیرد. در قالیهای پرکار (ریز باف) مساحت قفل نسبت به قالیهای کم کار (درشت باف) کمتر است.

گام ۳ – طرح ربعی سعدی

طرح ربعی سعدی

برخی از قالیبافان قائنات معتقدند که طراح اولیه نقش ربعی سعدی یکی از قالیبافان قدیمی روستای مود، بوده که این طرح نیز بنام او نامیده شده است.

در حال حاضر قالیهای ربعی سعدی فقط در مود، سربیشه و شرکت سهامی فرش بیرجند بافته می شود.

قالیهای ربعی سعدی برخلاف نقش قالیهای ریزه ماهی فاقد این نقش است و تمام متن را گل و گیاه و خطوط مارپیچ اسلیمی پر می کند.

این قالیها عموماً دارای لچک و ترنج هستند. لچک، ترنج و زمینه هر یک نقش مجزایی دارند و نقشها به هیچ وجه درهم ادغام نمی شوند. ترنج ربعی سعدی معمولاً بشکل گل آفتابگردان بزرگ یا خورشید است و معمولاً سر ترنج و یا سماور نیز دارد.

گام ۴ – بته جقه ای

بته جقه ای

طرح بته جقه در ردیف هایی منظم و در اندازه و رنگی یکسان در منطقه قائنات کاربرد فراوان دارد. این طرح فاقد لچک و ترنج است و سرتاسر قالی را در ردیف های منظم در حالی که بین آنها را انواع گل و برگ ریز پر نموده بطور کامل می پوشاند.

علاوه بر طرحهای ذکر شده که از نقوش اصیل منطقه قائنات بشمار می رود، طرحهای دیگری نیز بطور پراکنده در کارگاههای روستایی و شهری بافته می شوند:

•  نقش کله اسبی:

در این نقش سرتاسر متن را که اغلب به رنگ کرم، خاکی، و شکلاتی کم رنگ است، گل و بوته می پوشاند. وجودشانزده اسب بالدار که گاه دور تا دور ترنج مرکزی را می پوشاند از دلایل اصلی نام کله اسبی برای این نقش است.

• نقش خشتی (چهار فصل):

این نقش فاقد لچک و ترنج است. وجود مربعهایی به رنگهای مختلف در کنار یکدیگر که هر یک نقشی متفاوت با دیگری را بشکل گل، ماهی، پنجه دست در خود دارند از علل نام گذاری نقش خشتی بر آن است.

•  نقش غلط:

این نقش نیز فاقد لچک و ترنج است و در آن انواع گل به صورت درهم بین خطوط موازی از بالا تا پایین قالی امتداد می یابند.

• محرمات:

در نقش محرمات نیز لچک و ترنج نمی بینیم. متن قالی را خطوط مارپیچ از بالا به پایین به قسمتهای مساوی تقسیم می کند و فاصله بین خطوط را که همه دارای یک رنگ است انواع گل پر می کند.

• هفت رنگ:

نقش هفت رنگ از گلهای افشان تشکیل می شود و رنگهای بکار گرفته شده در قالی از هفت رنگ متجاوز نیست.

صرف نظر از نقشهای مذکور طرحهای افشان ، شاه عباسی، جوشقان و اسلیمی نیز از جمله  طرحها ی  وارداتی هستند که بطور پراکنده به قالیهای منطقه  قائنات راه یافته اند.

گام ۵ – قسمتهای هشت گانه حاشیه

قسمتهای هشت گانه حاشیه

قالیهای کاشان، خراسان و تبریز در حاشیه معمولاً دارای حداقل شش نوار و گاهی بیشترند.

حاشیه قالیهای قائنات معمولاً دارای هشت نوار باریک، متوسط و پهن است که با طرحهای گل تاک، بته جقه، پیچک ، سرپرندگان، زنجیره و طرحهای هندسی تزئین می شود.

حاشیه در اصطلاح محلی به کتیبه موسوم است و هر یک از بخشهای آن دارای نام محلی جداگانه است. بعد ازاین که با نخ چله  در ۱۰ تا ۱۲ رج بافت. بصورت ساده انجام پذیرفت ،  بافت قسمتهای هشت گانه حاشیه آغاز می گردد.

• ساده بافی (کناره): ساده بافی معمولا  بصورت تک رنگ است. سابقاً در قالیهای بته جقه ای و ریز ماهی ساده این قسمت را با استفاده از نقوش درخت کاج می بافتند.
•  زنجیره اول (کوهه، سلسله): نوار کوچکی است که حاشیه یا کتیبه بزرگ را در بر می گیرد و پهنای آن از کتیبه کوچک باریکتر است. در این قسمت نقشهای بسیار ساده می بافند. هر قالی دارای چهار زنجیره است.
• کتیبه کوچک (کتیبه خرد): نقوش حاشیه کوچک همواره با نقوش زمینه هماهنگ است. هر قالی معمولاً دارای دو حاشیه کوچک است و در برخی از آنها نام بافنده و محل بافت در کتیبه کوچک بافته می شود.
• زنجیره دوم: زنجیره دوم بلافاصله بعد از حاشیه کوچک بافته می شود و از هر لحاظ شبیه زنجیره اول است.
• کتیبه بزرگ کلو (کلان): پهن ترین قسمت حاشیه است و از لحاظ طرح و رنگ با زمینه هماهنگ است. در برخی قالیها این قسمت جهت درج نام بافنده و محل بافت مورد استفاده قرار می گیرد.

پس از بخشهای مذکور بافت زنجیره سوم، کتیبه کوچک دوم و بالاخره زنجیره چهارم یکی متعاقب دیگری همسان با نمونه های قبلی انجام می گیرد.